نشر گیلگمش | خانواده‌ی فرهنگی چشمه

آرتور دانتو در «دگردیسی شی معمول» خودش را با یکی از بنیادی‌ترین پرسش‌ها در زیبایی‌شناسی در می‌اندازد: چه چیزی یک شیء را به اثر هنری بدل می‌کند؟ او تحلیل می‌کند که هنر با ویژگی‌های اثر هنری تعریف نمی‌شود، بلکه با ایده‌ها، معانی و چارچوب‌های تفسیری‌ پیرامون آن تکوین می‌یابد. او درست در مقابل نظریه‌هایی می‌ایستد که از ویژگی‌های زیباشناختی یا اکسپرسیو برای شناسایی آثار هنری بهره می‌گیرند.

خواندن...

سینما 1: حرکت - تصویر

ژیل دلوز

دلوز در این کتاب می‌کوشد تا حرکت را به مثابه‌ی جوهر تصویر سینماتوگرافیک فرموله کند. او با تقسیم‌بندی تاریخ سینما به دوره‌ی کلاسیک و مدرن، ادعا می‌کند که در دوره‌ی پیشامدرن، حرکت جوهره‌ی سینما بوده و به آن معنا می‌داده است. او معتقد است که سینما تماشاگر را با «تصویری که به آن حرکت افزوده شده است» مواجه نمی‌کند، بلکه مستقلاً و به شکل بی‌واسطه، تصویرِ حرکت را پیش روی ما می‌گذارد. حتی برش میان دو نما نیز بخشی از تصویر است و به چشم، این امکان را می‌دهد که تاثیر و جلوه‌ی حرکت را ادراک کند.

خواندن...

معماری انتقادی و سایه‌هایش

کی. مایکل هیز و دیگران

کمتر کسی با این گزاره مخالفت به خرج می‌دهد که معماری اساساً امری فرهنگی است و در میدانی از نیروهای فرهنگی و زیباشناختی شکل می‌گیرد. اما معماری انتقادی، آن‌جا آغاز می‌شود که معماری در برخورد با فرهنگ غالب از مصالحه با آن امتناع می‌کند.

اتاق زجر

امیر نصری

همان‌گونه که چهره در فرایند شناخت ایفای نقش می‌کند، در تخریب «دیگری» نیز نقشی اساسی دارد. از میان بردن «دیگری»، از میان بردن چهره‌ی وی یا خدشه‌دار کردن آن است.

خواندن...

گیلگمش ناشر هنر خانواده‌ی فرهنگی چشمه است. ناشر هنر، اما نه محدود به انتشار آثار هنری. گیلگمش می‌خواهد به دانش نظری هنرمندان بیفزاید. می‌خواهد ذوق هنری مخاطبانش را پرورش بدهد و جریان به راه بیندازد. باور دارد که دانش نظری از حلقه‌های گم‌شده‌ی هنر ماست. و هنر بدون نظریه هیچ است. گیلگمش می‌خواهد بحث‌‌های تازه به راه بیندازد. پس به صداهای متفاوت فضا می‌دهد و از ایده‌های نو استقبال می‌کند. مخاطبان دست‌اول گیلگمش هنرمندان و هنردوستان‌اند، اما با همه‌ی علاقه‌مندان فرهنگ در گفت‌وگوست تا به مرزهایش وسعت ببخشد. چشم‌انداز گیلگمش در نهایت اعتلای هنر ایران در فضای جهانی است...

مجله

همه را دیدن...

خبر

اثر برجسته‌ی آرتور سی دانتو در صف انتشار

«دگردیسی شیء معمولی» به‌زودی به ویترین کتاب‌فروشی‌ها می‌آید. این اثر که یکی از مهم‌ترین کتاب‌های حوزه‌ی نظریه‌ی هنر معاصر است به تأثیر زمینه‌های تاریخی و مفهومی در آفرینش هنری می‌پردازد. دانتو در این کتاب خودش را با یکی از بنیادی‌ترین پرسش‌ها در زیبایی‌شناسی درمی‌اندازد: چه چیزی یک شیء را به اثر هنری بدل می‌کند؟ او تحلیل می‌کند که هنر با ویژگی‌های اثر هنری تعریف نمی‌شود، بلکه با ایده‌ها، معانی و چارچوب‌های تفسیری‌ پیرامون آن تکوین می‌یابد. این کتاب به‌زودی با ترجمه‌ی امیر مازیار از سوی نشر گیلگمش منتشر می‌شود.

مقاله

خودآیینی و اراده ‌ی انتقادی

از کجا آغاز کنیم؟ چگونه آغاز کنیم؟ همان‌طور که دلوز در تفاوت و تکرار استدلال می‌کند فرض دکارت بر این است که بی‌هیچ پیش‌فرضی آغاز می‌کند. او با نسخه‌ی خاص خودش از‌ شک‌گرایی می‌گوید: «به همه‌چیز شک می‌کنم» تا ببینم به چه می‌رسم. و ما می‌دانیم که به چه می‌رسد: خودِ متفکر، کوگیتو: «من می‌اندیشم، پس هستم». اما دلوز نشان می‌دهد این ادعا به‌ هیچ‌وجه خالی از پیش‌فرض نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از مفروضات پیچیده را در خود جای داده: انگار که همه‌ی ما پیشاپیش می‌دانیم «من» چیست، «اندیشیدن» چیست، و «وجود» چه معنایی دارد. هیچ لوح سفیدی وجود ندارد. هیچ آغاز ناب و مطلقی در کار نیست. ما هرگز چیزی را از «هیچ» نمی‌آفرینیم؛ همیشه از «جایی» آغاز می‌کنیم. هیچ بیرونی از این گودِ متلاطم وجود ندارد، خلئی عاری از فرهنگ، تجربه‌ی شخصی، تاریخ، و حتی خود ما. ما همیشه به‌مثابه‌ی این موجود که هستیم، در «جایی» هستیم و «کاری» می‌کنیم، حالا «این» هرچه که می‌خواهد باشد. البته خیلی خوب می‌شد اگر می‌توانستیم همه‌ی این‌ها را مثل سگی که از حمام در می‌آید، از خودمان بتکانیم و کنار بگذاریم. یا با اسکراب و برس به جان‌ خود بیفتیم و آن‌قدر خودمان را بسابیم تا بالاخره از شر خودمان رها شویم. اما افسوس که از پسِ همه‌ی این سابیدن‌ها، وَکس کردن‌ها و چه و چه هنوز اینجاییم و همین‌ایم؛ حالا «اینجا» و «این» هرجا و هرچه که می‌خواهد باشد. ما سخت شیفته‌ی داستان‌های منشأ و آغازیم. جهان چیزی بود و بعد بنگ! منفجر شد و بدل شد به چیزهایی که هرکدام به سویی روان‌اند. اما اگر همیشه این چیزها در تکاپو و حرکت بوده باشند، چه؟ چرا جهان قصه‌ی پیدایشی می‌خواهد که تنها شامل یک لحظه است؟ حتی تصورش هم عجیب‌غریب است! جهان آن‌قدر بزرگ و پیچیده است که فروکاستن‌اش به یک آغاز مطلق، به‌طرز مضحکی جنون‌آمیز به نظر می‌رسد. فوکو در جستار درخشانش در باب تاریخ می‌نویسد: «وقتی به جست‌وجوی منشأ چیزها می‌رویم، آن‌چه که می‌یابیم افتراقِ دیگر چیزهاست. انشعاب‌ها و واگرایی‌ها. هیچ نقطه‌ی واحدی وجود ندارد که خطی از «آنجا» به «اینجا» آغاز شده باشد. همواره، چیزهایی توأمان رخ می‌دهند و به هرسو متمایل و منحرف می‌شوند.» این تصور که نه «آغازی» در کار بوده و نه «پایانی» در کار است، ‌که زمان همیشه وجود داشته، البته که دیوانه‌کننده است. تصور زمان به‌مثابه‌ی خطی که از جایی آغاز شده باشد، خیلی جمع‌وجور‌تر از تصویرِ بی‌نهایت خط در هم تنیده‌ست که همواره در حال رخ دادن‌اند. به همین خاطر است که ما لحظه‌های آغاز را جعل می‌کنیم: انفجار بزرگ یا مثلاً لحظه‌ی شدت‌بار کودکی (لحظه‌ی بستنِ نطفه‌ی ما در هم‌آغوشی والدین‌مان). مدام می‌گوییم «من این‌گونه‌ام چون پدرم مرا ترک کرد» یا «مادرم کنترل‌گر بود» یا «برادرم را بیشتر دوست داشت» و… و… و… . این‌ها همه درست است. همه‌ی این رخدادها در شکل‌گیری ما و روندهایمان اثرگذارند و البته که برخی از آن‌ها موثرتر. اما همان‌طور که فوکو می‌گوید: وقتی به جست‌وجوی منشأ می‌رویم، چیزی دستمان را نمی‌گیرد جز انشعاب‌ها و واگرایی‌ها. ما همه‌ی آن‌چیزهایی هستیم که بر ما گذشته و شیوه‌ای که‌ آن‌ها را پردازش کرده‌ایم. هیچ‌یک از ما را نمی‌توان به یک رخداد فروکاست. مضحک است. تصویر بیکن در استودیو دلوز در کتابش درباره‌ی فرانسیس بیکن می‌نویسد که نقاش هرگز با بوم سفید رودر‌رو نمی‌شود. کار هنرمند نه آفرینش چیزی از هیچ، بلکه آفریدن چیزی نو از انباشتِ آن‌‌چیزی است که بوده و هست. بوم هرچه‌قدر هم که سفید به چشم بیاید، باز چیزی نیست جز صحنه‌ی تراکمِ بی‌نهایت تصویر از تاریخ هنر، تلویزیون، سینما، تبلیغات، اخبار، و زندگی روزمره. این نقاش است که با یک حالتِ بدنی خاص، با یک متابولیسم خاص، در این تراکمِ تصاویر گرفتار می‌شود و شروع می‌کند به شکستن، پخش کردن و هجوِ آن‌ها. جکسون پولاک بوم را از سه‌پایه برداشت و انداخت کفِ زمین و با حرکاتی نمایشی روی آن پیچ‌وتاب خورد (می‌شد این کار را با یک لبخند هم کرد). فیلیپ گاستون، کوکلوس‌کلان را گذاشت کنار سنگ‌ها و کفش‌ها و لامپ‌های مسخره‌اش و از آن یک کارتون درآورد. مارسل دوشان آبریزگاه را برداشت و شیطنت‌آمیز در گالری گذاشت.و فرانسیس بیکن جارو را کشید روی بوم و گوشت‌های آویزان را آفرید. به همه‌ی این شیوه‌های آغاز نگاه کنید. چه چیزی تعیین می‌کند که از این‌یکی راه برویم و آن‌یکی نه؟ به شیوه‌ی خودتان در آغازِ هر چیز نگاه کنید: خواندن کتابی، گفت‌وگویی، نوشتنِ چیزی. چه نیرویی شما را به جلو می‌راند؟ چه تصویرهایی به ذهن‌تان خطور می‌کند؟ فکر می‌کنید دارید چه‌کار می‌کنید؟ پاسختان هر چه که باشد، پاسخ‌های بیشتری هم هست که هرگز نخواهید دید، که هرگز بیان‌شان نمی‌توانید کرد (چنان‌که چشم هرگز خود را نمی‌بیند؛ خوشبختانه ما همیشه بیش از آن‌‌چیزی هستیم که فکر می‌کنیم.) دلوز می‌گوید ما همیشه در میانه‌‌ایم. به همین خاطر هم کتاب‌هایش همیشه از میانه‌ی گفت‌وگو آغاز می‌شوند. او حتی سعی نمی‌کند گفت‌وگویش را طوری قاب‌ بگیرد که انگار می‌تواند بیرون از متن خود بایستد و ما را با آن تنها بگذارد. این همان کاری است که کتاب‌های درسی می‌کنند: آن‌ها می‌خواهند قطعی و مسلم باشند و به ما بگویند: «این است آن‌چه که شناخته شده». اما دلوز از میانه راه می‌افتد، درست از دلِ آشوب و هیاهو؛ جایی که در غیبتِ قطعیت، همه‌چیز صرفاً ادعا و موضع ژستی بیش نیست. بنابراین او از هر جایی که هست آغاز می‌کند: -فرانسیس بیکن: منطق احساس یک ناحیه‌ی مدور اغلب جایی را مشخص می‌کند که شخص -یعنی فیگور- در آن نشسته، دراز کشیده، خم شده یا در وضعیتی دیگر قرار دارد. اسپینوزا: فلسفه‌ی عملی نیچه به واسطه‌ی تجربه‌ی زیسته‌اش، دریافته بود که راز زندگی یک فیلسوف چیست. تفاوت و تکرار تکرار، عمومیت نیست. تا: لایب‌نیتس و باروک باروک نه به یک ذات، بلکه به یک کارکرد عملی، به یک خصلت اشاره دارد. این شیوه‌ی آغاز، گاه سرگیجه‌آور است. وقت خواندنِ او، بارها بوده که شک کرده‌ام نکند چند صفحه‌ای را جا انداخته‌ام. اما نه: دلوز در میانه‌ها شکوفا می‌شود، در قلبِ ماجرا، در دلِ زندگیِ در حال جریان، در بطن ایده‌ای که از پیش‌ترها در حال رخ دادن است. نیچه هرگز باور نداشت که اخلاق جایی بیرون از تاریخ، ایدئولوژی، میل یا اراده‌ی معطوف به قدرت وجود داشته باشد. به همین خاطر او کانت را کنار می‌گذارد، همان‌طور که دستورالعمل‌های یهودی-مسیحی را هم. او تبارشناسی اخلاق را پیش می‌کشد و آن را به مجموعه‌ای خاص از شرایط تاریخی–وجودی گره می‌زند: ظهور رُسانتیمان (کین‌توزی). می‌پرسید که از کجا سر بر می‌آورد این کین‌توزی؟ خب، صرفاً رخ می‌دهد. از هم‌گراییِ بی‌نهایت نیرو و رویدادِ مختلف. ویلیام باروز فکر می‌کرد شاید جهشی باشد از جهانی بیگانه. نیچه اما بر این بود که باورهای ما از دل و روده‌‌مان بیرون می‌زند، از سرشت و رفتارمان، و از شیوه‌ای که تجربه را تاب می‌آوریم. و چه چیزی این‌ها را تعیین می‌کند؟ زاده‌شدن از این مردم، در این شرایط، به‌مثابه‌ی این بدن. و این موجودِ زاده‌شده همیشه چندپاره است. نیچه دوقلوی خودش بود، و چه‌بسا قُلِ سومِ خودش! وقتی دریدا به جست‌وجوی منشأ یک متن می‌رود، سر از متن‌های دیگر در می‌آورد. ما همیشه کلمات «دیگری» را نقل قول می‌کنیم. او وقتی به جست‌وجوی منشأ هویت می‌رود، به «تکرار» می‌رسد. اما چه‌چیزی این تکرار را در این متن به پیش می‌راند و نه متنی دیگر؟ دریدا چیزی از آن نمی‌گوید. فقط می‌داند که هیچ منشأ واحدی در کار نیست؛ همه‌چیز بازی است. هر آغازی همواره از پیش آغاز شده است. هر آغازی، خود کثرتی است گرفتار در گذرهای تاریخی، فیزیکی، فرهنگی و مفهومی که با سرعت و شدت مختلفی یکدیگر را قطع می‌کنند. تلاش برای خلاص شدن از همه‌ی این‌ها -این بدن، این تفکر، این زندگی- پوچ است (نیچه نامش را نیهیلیسم می‌گذاشت). اما این بدین معنا نیست که نمی‌توانیم دوباره متولد شویم. که نمی‌توانیم مسیر زندگی را به‌نحو چشم‌گیری عوض کنیم. اما این کاری نیست که با رسیدن به ریشه‌ی چیزها یا پاک‌کردن همه‌چیز شدنی باشد. نه با لوح سفید، نه با رجعت به آغاز. بلکه تنها با اتصال‌های کوتاه، با مانور دادن و متمایل‌شدن به‌سوی این یا آن، ممکن می‌شود. با مهندسی از میانه. منبع: Coffeen. Daniel, “Beginning from the Middle (with reference to Deleuze)”, An Emphatic Umph, 10 March 2017 [ تصویر از : edward quinn ]

مقاله

موسیقی، پلی بر فراز مغاک: سفری به درون آثار شوستاکوویچ و ذهن انسان

صفحات آغازین کتاب «چگونه شوستاکوویچ نظر مرا تغییر داد» نوشته‌ی استیون جانسون، آهنگساز و برنامه‌ساز موسیقی، به تفصیل یکی از تأثیرگذارترین تجربیات مصاحبه‌ی دوران کاری او را شرح می‌دهد. او در آپارتمان ویکتور کوزلوف در سن پترزبورگ است، یکی از معدود اعضای بازمانده‌ی ارکستری که در سال 1942 اولین اجرای پیروزمندانه‌ی سمفونی هفتم شوستاکوویچ را به نمایش گذاشت. کوزلوف، با کمک این نوازنده کلارینت، شرح می‌دهد که چگونه آن اجرا، علیرغم تمام مشکلات ممکن شد. لنینگراد، آنگونه که در آن زمان شناخته می‌شد، تحت محاصره بود و استالین نه تنها فرصتی برای روحیه دادن به شهروندان محاصره‌شده می‌خواست، بلکه قصد داشت پیامی به هیتلر بفرستد که در تیررس بود و منتظر جشن پیروزی. به عنوان یک هنرمند در سیستمی که می‌توانست در یک چشم به هم زدن علیه او شود، فشار بر شوستاکوویچ برای ارائه‌ی یک شاهکار مناسب، بسیار زیاد بود. در نهایت، این یک موفقیت شورانگیز بود؛ شوستاکوویچ توانست مستقیماً با احساسات مردم سخن بگوید و به آن‌ها دلیلی برای احساس اتحاد در زمان جنگ بدهد. حضار پرشور با تشویق ایستاده‌ای پاسخ دادند که گفته می‌شود بیش از یک ساعت به طول انجامید. وقتی روایت کوزلوف از آن رویداد به پایان رسید، جانسون سؤالی بسیار کلیشه‌ای از او پرسید: او می‌خواست بداند آن موسیقی، امروز که به آن گوش می‌دهد، چه حسی در او ایجاد می‌کند. جانسون کاملاً برای پاسخ آماده نبود؛ هم نوازنده‌ی سالخورده و هم همسرش به گریه افتادند ؛ این سؤالی بود فراتر از هر پاسخ ممکن. قدرت بی‌بدیل موسیقی و انعکاس زندگی این قدرت وصف‌ناپذیر موسیقی است که به ژرفای احساسات زندگی ما راه می‌یابد، جایی که کلمات اغلب بی‌اثر می‌شوند، تا به آنچه خودمان نمی‌توانیم بیان کنیم، صدا بخشد – به ویژه در زمان‌های اضطراب و پریشانی – و این دقیقاً همان کانون توجه بسیار شخصی این کتاب جذاب است. این رساله‌ی بلند در قالب کتاب، که بخشی زندگی‌نامه‌ی موسیقایی، بخشی خاطرات، بخشی روان‌شناسی و فلسفه است، بزرگترین قدرت خود را از علاقه‌ی پرشور و ارتباط عمیق جانسون با موسیقی دیمیتری شوستاکوویچ می‌گیرد. ارتباط او با رپرتوار آهنگساز به دوران نوجوانی دشوار خودش بازمی‌گردد، زمانی که، بی‌خبر از دنیای راک اند رول، آرامش را در آکوردهای پرطنین شوستاکوویچ جستجو می‌کرد. به دلیل برخورداری از حافظه‌ی موسیقایی قوی، او قادر بود موومان‌های کاملاً ارکسترال را در ذهن خود نگه دارد، به شیوه‌ای که آن را با دلباختگی رمانتیک نوجوانانه مقایسه می‌کند، در زمان‌هایی که رفتار ناپایدار و دم‌دمی مزاج مادرش، زندگی را برایش غیرقابل تحمل می‌کرد. این استعداد موسیقایی خارق‌العاده، در مقام نویسنده به او کمک زیادی می‌کند. توانایی او در دمیدن روح به قطعات پیچیده‌ی ارکسترال و آشکار ساختن عناصر اصلی در آثار بزرگ، به احتمال زیاد خوانندگان را ترغیب می‌کند تا قطعات مورد بحث را دانلود یا استریم کنند، یا صفحه‌های قدیمی (وینیل) یا سی‌دی‌های خاک‌گرفته را از قفسه‌های خود بیرون بکشند. ضرورتی ندارد که هنگام مطالعه، تجربه‌ی شنیداری هم داشته باشید، اما مقاومت در برابر این تمایل، دشوار به نظر می‌رسد. همانگونه که از عنوان نامتعارف آن پیداست، «چگونه شوستاکوویچ نظر مرا تغییر داد» روایتی صمیمی از تلاقی موسیقی با درام شخصی و ترومای زندگی است. جانسون از منابع ادبی، فلسفی، عصب‌شناختی و روان‌شناختی بهره می‌برد در حالی که ارتباط بین موسیقی و مغز را بررسی می‌کند، حوزه‌ای که علاقه‌مندی و تحقیقات در آن رو به رشد است. اما او پژوهش خود را بر داستان زندگی و آثار شوستاکوویچ در طول برخی از پرآشوب‌ترین رویدادهای قرن بیستم متمرکز می‌کند – روایتی به خودی خود بسیار جذاب – در حالی که رابطه‌ی خاص خود را با این موسیقی و نقشی که ایفا کرد، نه تنها در نوجوانی، بلکه در چالش‌های بزرگسالی او با اختلال دوقطبی نیز پیگیری می‌کند. کشف ساختار در آشفتگی و مسیر بهبودی موسیقی شوستاکوویچ می‌تواند بسیار پرنوسان باشد، که به طور ناگهانی از شاد و بی‌خیال به خشن و سپس کند و عمیقاً غم‌انگیز تغییر می‌کند. اما فاقد ساختار نیست. با گوش دادن دقیق، جانسون از همان ابتدا به ارتباطات مضمونی پی برد که او آن‌ها را به عنوان طناب‌هایی توصیف می‌کند که بر فراز مغاک خود آهنگساز کشیده شده‌اند، نوعی پل. این یک کشف اساساً مهم برای فردی با اختلال خلقی است. اگر شوستاکوویچ به قلب یک جوان آشفته و منزوی راه پیدا کرد، کلید فقط در این موسیقی خاص نیست. جانسون گمان می‌کند اگر با موسیقی راک آشنا شده بود، احتمالاً آرامش مشابهی پیدا می‌کرد و چه بسا گروهی از همسالان برای به اشتراک گذاشتن آن. اما اهمیتی ندارد. جادو، در پیوندی بین موسیقی و شنونده نهفته است، از طریق مکانیسمی که در ساختار تکاملی مغز ما گنجانده شده است. پیوند یا مکانیسمی که قدرت دارد انزوا را کاهش دهد، متحد کند، و هم فرد و هم جمع را از «من» به «ما» حرکت دهد، همانطور که در آن شب اوت سال 1942 در لنینگراد مشاهده شد. منبع: Schreiber. Joseph, “Ropes across the abyss”, Rough Ghosts, July 3, 2019 [تصویر از : Ida Kar]

در مجموعه‌ها گشتن...

باشگاه

دوشنبه‌های کافه لومیر

کتاب خواندن اگرچه تجربه‌ای انفرادی‌ست، امادر تفرد و تنهاییِ خود تمام نمی‌شود. . کتاب‌ها اجتماع می‌سازند، اجتماعی از خوانندگان، و درون این اجتماع، اشتراکات و تفاوت‌ها سر برمی‌آورند.دوشنبه‌های «کافه لومیر» فراخوانی برای جمع شدن حول کتاب‌های سینمایی‌ست. هر چهار جلسه، یک کتاب، با همراهی کسانی که در تنهایی‌شان کتابی را خوانده‌اند و حالا می‌خواهند تجربه‌ی خواندن خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. آیا می‌توانیم در کنار هم یک اجتماع کتابیِ سینمایی شکل دهیم؟ ما امیدواریم.

خبرها

همه‌ی خبرها

رویدادها

همه‌ی رویدادها